مسؤلیت پذیری چیست؟

مسؤلیت پذیری یعنی قابلیت پذیرش، پاسخگویی و به عهده گرفتن کاری که از کسی درخواست می شود و شخص حق دارد که آن را بپذیرد و یا رد کند. مسؤلیت پذیری، در روند صحیح رشد انسان ها پدید می آید. مسؤلیت با وظیفه تفاوت دارد. وظیفه کاری است که یک نفر به دیگری محول می کند و باید حتماً انجام بگیرد. وقتی از کسی می خواهید مسؤلیتی را بپذیرد، باید برای او کاملاً مشخص شود که موضوع درخواست چیست و در برابر به عهده گرفتن آن، چه چیزی به دست می آورد، البته اجباری برای پذیرش این درخواست وجود ندارد. در واقع مسؤلیت انتخابی آگاهانه است؛ درست مثل قراردادی نانوشته که تمام اجزای آن برای طرفین، مشخص است. در برقراری هر ارتباط وجود سه عنصر ضرورت دارد: پیام، پیام دهنده و پیام گیرنده که هر دو باید درک و تفسیر واحدی از پیام داشته باشند. پیشنهاد مسؤلیت نباید با احساس گناه یا احساس بدهکاری یا اعمال زور و مبارزه برای کسب قدرت همراه باشد. بلکه باید بدون فشار مالی یا عاطفی مطرح شود.
اگر نوجوان احساس کند با زور او را مجبور به انجام کاری کرده اند، ممکن است خود او هم، چنین روشی را در پیش بگیرد. یعنی علاوه بر نپذیرفتن آن مسؤلیت، سعی کند از طریق همین زورگویی یا لجبازی به خواسته های خود دست پیدا کند. فرزندانی که رشد و بالندگی آن ها همراه با استقلال باشد مسؤلیت پذیرتر بار می آیند. کودکی که از ابتدا امکان استقلال به او داده شده باشد، آمادگی بیشتری برای پذیرفتن مسؤلیت خواهد داشت. به همین دلیل است که گفته می شود استقلال فرد، الگویی است که باید از شروع زندگی افراد، پذیرفته بشود.

فرزندان در یک مقطع از زندگی خود متوجه می شوند که در تعامل با دیگران هستند و نمی توانند تنها زندگی کنند و باید به خواست ها، نیازها و انتظارات دیگران توجه کنند تا به نیازهای خودشان نیز پاسخ داده شود. فردی که برای دیگران اهمیت قائل نیست، و از رفتار نامناسبش با دیگران، احساس بدهکاری و گناه نمی کند، حتماً مراحل شکل گیری شخصیت او به خوبی طی نشده یا دچار نوعی بیماری است، و از چنین فردی نمی توان انتظار مسؤلیت پذیری داشت.
یک رشته خصوصیات انسانی به صورت ارثی منتقل می شود تا ظرفیت و توانایی هایی را در انسان ایجاد کند. مسؤلیت پذیری ( به عنوان ویژگی یا خصوصیت شخصیتی)، ژن خاصی ندارد، که در اثر آن خانواده ای مسؤلیت پذیر باشد یا نباشد. یعنی مسؤلیت پذیری از طریق کدهای DNA منتقل نمی شود. اگر فردی توان کافی مغزی، ژنتیکی یا بیولوژیکی نداشته باشد، اصلاً نمی فهمد که کسی از او انتظاری دارد یا ندارد. طبعاً معنی مسؤلیت پذیری را متوجه نمی شود. مسؤلیت پذیری ارثی نیست بلکه معنا و مفهومی قراردادی، اخلاقی و تربیتی است. از نظر ذهنی فقط انسان توانایی دست یافتن به کلمات و مفاهیم را دارد و می تواند آن ها را بفهمد و به کار گیرد، و این پدیده ای است که در متن خانواده و روابط اجتماعی و تعاملاتی که فرد با آن روبه رو می شود، امکان رشد پیدا می کند.
منبع مقاله:
رفعتیان، عبدالحسین، (1391)، مسؤلیت پذیری، تهران: نشرقطره، چاپ چهارم